Onderwijs Anders

Terugblik op 3 ontmoetingen

Het is een woensdagochtend, 7:00 uur en buiten is het donker van de regenwolken. Ineens gaat de telefoon. Je kijkt op het scherm, het is een leerkracht die zichzelf ziek moet melden. Het is de 3e deze week. Je wilde vandaag eigenlijk aan de slag met de zwangerschapsvervanging van je collega van groep 5. Dat zal even moeten wachten.

Helaas herkenbaar voor velen…
Daarom nodigden we betrokken partners en stakeholders uit bij het LEF om mee te denken en vrijuit te sparren over flexibele, andere oplossingen. Welke bijdrage kan het anders organiseren leveren aan een duurzame en lange termijn oplossing met het oog op de bezetting? Hoe kunnen we realiseren dat een ziekmelding niet leidt tot een verhoogde hartslag en gepuzzel, maar tot het efficiënt inzetten van de juiste oplossing?

In drie stappen hebben we met betrokken directeuren, leerkrachten, bestuurders en andere onderwijsprofessionals nagedacht over hoe anders organiseren meer kansen biedt om het lerarentekort in het Leidse onderwijs beter aan te pakken.

Deel 1 – In gesprek met stakeholders en partners

Tijdens ons eerste gesprek voelden we heel duidelijk betrokkenheid vanuit alle aanwezige partners.  Iedereen heeft zijn eigen rol binnen het geheel. Er werd echt naar elkaar geluisterd, waarbij de passie voor goed onderwijs en de frustratie over waar het misgaat, helder werd besproken.

Waar was iedereen het over eens?

‘Vergroot Vertrouwen’

Heb vertrouwen in de directeuren die hun teams met hun capaciteiten kennen. Vertrouw op de kennis van zowel inspectie als de OCW en sta open voor het feit dat zij eveneens graag oplossingsgericht meedenken. Vertrouw de leerkracht wanneer deze aangeeft waar het wringt en waar mogelijkheden zijn. Het handreiking lerarentekort voor het PO werd hierin ook als bron genoemd.

‘Verborgen tekorten’

Hoe urgent is het lerarentekort in Leiden eigenlijk? Initieel leek dit heel wisselend te zijn. Waar sommigen aangaven dat het ‘nog wel ging’, was het bij anderen duidelijk dat ‘Om mij heen zijn alle leerkrachten als elastiekjes op maximale rek’. Dat bracht eigenlijk het punt ‘verborgen tekorten’ naar voren. Want hoeveel mensen worden nu ingezet terwijl zij zich bijvoorbeeld eigenlijk bezig moeten houden met ontwikkeling en langetermijnvisie? Of die nu geen tijd meer hebben voor innovatie, interne begeleiding of simpelweg zelf voldoende uitzieken? Als dat de enige manier is om de tekorten op te vangen dan gaat er structureel en met het oog op de langere termijn (op het gebied van beleid en ontwikkeling maar ook op het gebied van werkplezier) veel mis. Want wat ooit noodoplossingen waren zijn nu de dagelijkse gang van zaken geworden.

‘Flexibeler of modulair’

Hier waren de sleutelwoorden deelcertificaten, specialisten, deels bekwaam. De wens is om te kijken hoe en waar we mensen wel kunnen inzetten, ook als ze (nog) niet het volledige pakket aan vaardigheden onder de knie hebben. In het MBO hebben ze bijvoorbeeld de MBO Brigade die meedenkt over ruimte tussen de regels voor meer flexibiliteit.

Deel 2 – Grootse Dromen

“Wat je vaker doet, daar word je beter in!” dat drukte Maarten van Gelderen van DHS ons op het hart. Dus stel nieuwe manieren en zaken niet uit tot het echt nodig is, maar werk er alvast mee.

We hebben ons laten inspireren door prachtige voorbeelden van scholen die laten zien dat het onderwijs anders georganiseerd kan worden door andere keuzes te maken op het gebied van personeel, techniek en ureninzet. Kees van de Velde vatten het voor ons samen:

Brigitte Ammerlaan van Basisschool De Meer nam ons mee in de gecombineerde inzet van leerkrachten en leerkrachtondersteuners bij het werken met Jeelo. Bij speelleercentrum de Wijde Wereld in Uden van Jos van Zutphen krijgen pedagogisch medewerkers een fulltime aanstelling, houden leerkrachten zich niet bezig met Sinterklaas en zijn de kinderen veel in beweging onder begeleiding van vakdocenten. Dit zorgt voor een andere balans met resultaat: “er loopt niemand bij ons weg”. Mart Mojet deelde de Friese oplossing voor thuisnabij-onderwijs ontstaan vanuit een ‘leerlingtekort’: levensecht digitaal onderwijs met oog voor écht contact tussen leerlingen. Tot slot inspireerde Maarten van Gelderen van De Haagse Scholen (DHS) in Den Haag ons met hun invulling van vier dagen school en vijf dagen onderwijs, de lessen die zij geleerd hebben en de mooie opbrengsten op het gebied van digitale geletterdheid en digitale etiquette.

Daarnaast hebben we achter de schermen ook kennisgemaakt met veel andere pioniers. Deze delen we ook graag hier met jullie ter inspiratie:

Eva Verschuur (Klein Amsterdam) zette uiteen hoe ze verschillende professionals inzet om flexibel te blijven en rijk onderwijs te bieden.

Daphne Spekkers (De School) vertelde ons over de mindset die zij gebruiken voor innovatie en vernieuwing. Zij richten zich op flexibele lesuren en tijden, maar deze mindset kan natuurlijk ook worden ingezet voor andere uitdagingen.

Ook passeerden nog andere interessante invalshoeken de revue:

Wanneer je anders wilt werken, bijvoorbeeld projectmatiger, dan kom je automatisch uit bij de vraag hoe je dan je onderwijs gaat inrichten? Een mogelijk handvat hiervoor zijn de ‘Onderwijs vanuit Perspectieven’ van o.a. Fred Janssen.

‘Minder uren, betere lessen’ is een podcast serie waarin Marco Snoek, lector Leren en innoveren aan de UvA, onderzoekt hoe we met minder uren, toch betekenisvolle onderwijs kan geven. Herkenbare thema’s komen langs zoals ‘Klem tussen hoge verwachtingen en dagelijkse hectiek’. Eind mei organiseren ze ook een slot symposium de ervaringen en kennis te delen.

Deel 3 – De eerste stap(pen)

Tijdens de laatste bijeenkomst keken we terug op de gesprekken over de context en beweegruimte uit deel een, de good practices van anderen uit deel twee en namen we de tijd om in te zoomen op de eigen praktijksituatie. We keken naar de (eerste) stappen die we kunnen zetten om eigen oplossingen vorm te geven. Om ons op weg te helpen deelden vijf experts hun verhaal met ons, elk vanuit hun eigen perspectief. Zij lieten zien welke stappen we vandaag, morgen en overmorgen al kunnen nemen. Daarna was er tijd om in een ‘open space’ met elkaar in gesprek te gaan over het maken van keuzes en de vragen die deze opleveren.

Mabel Privé en Jesse Dijksma (Lukida Academie) lieten zien hoe ze te werk gaan om ervaren kunstdocenten als invaller in te zetten in het basis en speciaal basis onderwijs. Denk aan korte termijn, maar ook langere trajecten.

Marius Berendse (Slim Fit onderwijs) liet ons een online, analytische toolkit zien waarmee je je organisatie stapsgewijs richting unit onderwijs kan schuiven.

Er bestaat in Leiden een PAL – persoonlijk assistent voor leerkrachten. Hoe dat werkt vertelde Hanny Gijsman van ICLON Leiden Universiteit ons! Dit is een praktisch voorbeeld hoe op een flexibele manier studenten worden aangenomen om een deel van het additionele takenpakket van de leerkracht of binnen de schoolorganisatie over te nemen.

In Amsterdam ziet Roel Spits het resultaat van jaren van ‘verborgen’ en zichtbare tekorten tijdens bijeenkomsten van Platform Amsterdam Andersom. Hij pleit voor duidelijkheid, ongeacht welke keuze dat is. Maak nu al een keuze en richt je onderwijs in om in te spelen op verdere tekorten. Of je nou kiest voor afstandsonderwijs of voor collega’s met andere specialisme en bevoegdheden. “Als je maar kiest, voordat je geen keuze meer hebt”, zegt hij. In Den Haag is nu ook een platform ‘Andersom Den Haag’’

Het team van Het DOK in Oegstgeest weet hoe het is om in een bestaande situatie verandering in te zetten. Carin Robles en haar team hebben deelnemers meegenomen in het ‘hoe’ en het ‘wie’ van de transitie binnen hun school. ‘Met elkaar kan je veel meer bereiken!’ vertelt Carin met het team. Ze staan daarom ook open voor collega’s die meer willen weten en ontvangen ze met open armen!

Over Onderwijs Anders

Het LEF organiseerde in samenwerking met de Regionale Aanpak Personeelstekort (RAP) drie ontmoetingen over het anders organiseren van het onderwijs met oog op het beter benutten van onderwijsprofessionals. Deze ontmoetingen vonden plaats in het voorjaar van 2023 op het LEF. Hiermee onderzochten we nieuwe oplossingsrichtingen, deelden inspiratie en kennis rondom dit thema om zo antwoord te bieden aan deze maatschappelijke uitdaging. Dat deden we op de typische LEF-wijze: speels, inspirerend, met een broodje en natuurlijk met ruimte voor informele ontmoetingen.

Wat mij persoonlijk heel erg raakte is de worsteling die ik zag bij alle professionals om nu tijd en experimenteer ruimte een prioriteit te maken, terwijl ze die ruimte niet voelen door de tekorten die er al zijn. Dit doorbreken en toch te kiezen om tijd te investeren in het ontwikkelen van duurzame oplossingen (zoals het investeren in goede begeleiding van LIO’ers) is wat mij betreft cruciaal en vraagt zeker lef, een goede communicatie naar alle partijen en een heldere visie op de toekomst. Mij is de urgentie hiervan bijgebleven. Hoe langer we wachten, des te lastiger wordt het maken van die keuze.

Bijzondere dank aan:

Bestuursleden van SCOL (Reinier van de Wal), Resonans Speciaal Onderwijs (Bob Olders) en PROO Leiden-Leiderdorp (Ben Kuiper),

Kees van der Velden (Projectleider Regionale aanpak personeelstekort PO Leiden e.o.)

Abdelhaq Jermoumi (Wethouder Kansengelijkheid, jeugd en onderwijs), Dominique van der Elst (OCW Programmamanager aanpak lerarentekort) en Joos Francke (Financieel inspecteur bij Inspectie van het Onderwijs)

Gasten aan tafel: Carmen Koevoets (directeur de Schakel) en Diony Breedveld (de Thermiek)